Co to jest i jakie są przyczyny? Przez nowotwór jelita cienkiego rozumiemy zarówno złośliwe, jak i niezłośliwe guzy nowotworowe umiejscowione w jelicie cienkim. Guzy nowotworowe w jelicie cienkim mogą być pierwotne, to znaczy wywodzić się z jelita cienkiego lub przerzutowe, to znaczy wywodzić się z innych narządów, np.: jelita grubego, żołądka, trzustki, gruczołu krokowego, pęcherza moczowego czy narządów płciowych (jajników, macicy). Centralne położenie jelita cienkiego w jamie brzusznej powoduje, że narząd ten jest często wciągany w naciek nowotworowy guzów narządów, z którymi sąsiaduje w jamie brzusznej i miednicy. Nie ustalono jednoznacznych czynników wpływających na powstanie nowotworów jelita cienkiego. Do najczęściej wymienianych zalicza się palenie tytoniu i spożywanie alkoholu. Zauważono, że nowotwory jelita cienkiego pojawiają się częściej u osób, u których stwierdza się występowanie innych chorób przewodu pokarmowego, w tym: choroby Leśniowskiego i Crohna, celiakii, obecność polipów i zespołów polipowatości przewodu pokarmowego, takich jak zespół Gardnera, polipowatość rodzinna, zespół Peutza i Jeghersa. Nowotwory jelita cienkiego mogą występować również u chorych, u których stwierdza się jednoczesne występowanie nowotworów innych narządów - dotyczy to kobiet chorych na raka piersi, raka endometrium oraz mężczyzn z rakiem gruczołu krokowego. Rak jelita cienkiego może współwystępować u chorych na raka jelita grubego. Jak często występuje? Pierwotne nowotwory jelita cienkiego występują bardzo rzadko. Uważa się, że stanowią one około 2% wszystkich nowotworów przewodu pokarmowego. Kiedy zauważymy, że długość jelita cienkiego to ponad 70% długości całego przewodu pokarmowego, a jego powierzchnia przekracza 90% powierzchni całego przewodu pokarmowego, to liczba chorych z powodu choroby nowotworowej jelita cienkiego jest zaskakująco mała. Szybki pasaż płynnej treści jelitowej, uboga flora bakteryjna oraz brak czynników bezpośrednio uszkadzających ściany jelita cienkiego sprawiają, że nowotwory w tej części przewodu pokarmowego występują rzadziej niż w innych odcinkach przewodu pokarmowego. Jak się objawia nowotwór jelita cienkiego? Rozpoznanie choroby nowotworowej jelita cienkiego jest trudne, ponieważ nie ma żadnych typowych objawów, wskazujących na chorobę nowotworową tej części przewodu pokarmowego. Dotyczy to zwłaszcza wczesnego okresu trwania choroby nowotworowej. Co więcej, w chwili obecnej, badania, które pozwalałyby rozpoznać chorobę nowotworową jelita cienkiego w sposób pewny nie są powszechnie dostępne. Jest to, niestety, przyczyną zbyt późnego często rozpoczęcia leczenia, co może oznaczać, że wycięcie nowotworu jelita cienkiego w czasie operacji będzie bardzo trudne. Szacuje się, że okres od pierwszych nietypowych objawów do rozpoczęcia leczenia wynosi średnio 8 miesięcy. Niepokojące objawy: Niedokrwistość z niedoboru żelaza może świadczyć o długotrwałym, tak zwanym utajonym krwawieniu z guza nowotworowego do światła jelita cienkiego. Nagłe pojawienie się i utrzymywanie przez dłuższy czas wzdęć, okresowe wymioty i zaparcia, brak stolca. Przyczyną powyższego zespołu objawów może być utrudnienie przepływu treści jelitowej. Jest ono wynikiem zamknięcia światła jelita cienkiego przez wzrastający guz nowotworowy. Inną częstą przyczyną zaburzenia przepływu treści jelitowej, spowodowanej chorobą nowotworową, jest wgłobienie jelit (czyli wciśnięcie się jednego odcinka jelita w drugi, w sposób przypominający wędkę teleskopową). Guz wyczuwalny w środkowej części brzucha dotyczy około 1 chorych. Jest to późny objaw choroby nowotworowej, wskazujący na duże rozmiary guza. Należy pamiętać, że obecność guza nowotworowego w brzuchu nie musi wiązać się z bólem. Nigdy nie wolno lekceważyć wyczuwalnych guzów w obrębie brzucha, każde podejrzenie ich występowania wymaga konsultacji lekarza. Krwawienie – nasilone krwawienie rzadko towarzyszy nowotworom jelita cienkiego. Krwawienie takie może jednak być objawem guza nowotworowego w jelicie cienkim i zawsze należy wykluczyć chorobę nowotworową jako przyczynę krwawienia. Nawracające bóle brzucha; szczególnie niepokojące są te bóle, których przyczyny nie udało się ustalić. W chorobie nowotworowej jelita cienkiego chorzy skarżą się na tępe bóle w środkowej części brzucha, które mogą promieniować do pleców. Ważne jest to, że pojawianie się bólów nie jest związane z jedzeniem, porą dnia ani aktywnością fizyczną. Przedziurawienie (perforacja) jelita cienkiego, o której świadczyć może nagły silny ból brzucha nieustępujący po lekach przeciwbólowych. Dolegliwości bólowe mogą zmniejszać się przy ograniczeniu ruchów, przyjmowaniu pozycji, która zmniejsza napięcie mięśni brzucha. Najczęściej chorzy przyjmują pozycję leżącą lub półsiedzącą, z nogami podkurczonymi. Obserwuje się wówczas szybkie pogarszanie się stanu ogólnego, odwodnienie, brak apetytu. Objawom tym towarzyszy wysoka gorączka. Utrata masy ciała – niezwiązana z wprowadzeniem diety odchudzającej, zmniejszeniem przyjmowania pokarmów albo wzrostem aktywności fizycznej. Co robić w razie wystąpienia objawów? Wszystkie wymienione powyżej objawy mogą, ale nie muszą wskazywać na chorobę nowotworową jelita cienkiego. Ich wystąpienie w każdej sytuacji wymaga wizyty w gabinecie lekarza rodzinnego, który podejmuje decyzje związane z ostatecznym rozpoznaniem przyczyn powstania opisanych objawów. Należy również pamiętać, że chociaż choroba nowotworowa jelita cienkiego występuje bardzo rzadko a jej symptomy są niecharakterystyczne, to wystąpienie wymienionych powyżej objawów wymaga konsultacji lekarskiej. Ich przyczyną mogą być również inne poważne choroby jelita cienkiego, na przykład choroba Leśniowskiego i Crohna. Pamiętaj! Nigdy nie wolno lekceważyć wyczuwalnych guzów w obrębie jamy brzusznej. Jak lekarz ustala diagnozę? Na wstępie należy zwrócić uwagę na to, że za zlecenie przedstawionych poniżej badań diagnostycznych odpowiedzialny jest zespół lekarzy. Do zespołu tego należy zaliczyć lekarza rodzinnego, jako lekarza pierwszego kontaktu, oraz specjalistów: gastroenterologa, chirurga i onkologa. Pacjent może spodziewać się wykonania większości z wymienionych poniżej badań. Prawidłowe rozpoznanie wymaga zebrania szczegółowych informacji na temat objawów choroby oraz zbadanie brzucha chorego. Badanie krwi: morfologia, próby wątrobowe, elektrolity, marker CEA. Badanie moczu ze zbiórki dobowej: kwas 5-hydroksyindolooctowy (5-HIAA) w przypadku podejrzenia rakowiaka. Badanie stolca: badanie na krew utajoną. Badania obrazowe: prześwietlenie jelita cienkiego z zastosowaniem środka kontrastowego, tomografia komputerowa, ultrasonografia jamy brzusznej. Badanie endoskopowe dwunastnicy, tak zwana duodenoskopia. Badaniem endoskopowym o małej inwazyjności, które stanowi przełom w diagnostyce chorób jelita cienkiego, jest badanie z zastosowaniem kapsuły endoskopowej. Jednakże, ze względu na wysoki koszt, nie jest ono jeszcze Polsce szeroko dostępne. Tabela 1. Najczęściej występujące formy nowotworów jelita cienkiego Nowotwory niezłośliwe (łagodne) Gruczolaki – występują jako polipy Tłuszczaki Nowotwory złośliwe Gruczolakorak – potocznie określany jako rak jelita cienkiego Rakowiak Chłoniak Mięsak Przerzuty nowotworów z innych narządów Każdy z wymienionych powyżej nowotworów jelita cienkiego należy do odrębnej grupy, co wiąże się z innym ryzykiem wystąpienia, innymi objawami, a przede wszystkim - odmiennym sposobem leczenia. Z tego powodu nowotwory te zostaną omówione osobno.